Bệnh lý ống dẫn trứng là một nguyên nhân gây hiếm muộn thường gặp ở phụ nữ, chiếm 25%–35% trường hợp vô sinh ở nữ1. Bình thường, ống dẫn trứng là đường dẫn để tinh trùng đến gặp trứng và thụ tinh với trứng, sau đó trứng đã thụ tinh với tinh trùng được gọi là hợp tử sẽ di chuyển vào trong tử cung và làm tổ tại đây. Nếu ống dẫn trứng bị tắc nghẽn sẽ cản trở quá trình thụ thai, do đó không thể thai tự nhiên. Điều trị vô sinh do ống dẫn trứng phần lớn phụ thuộc vào vị trí và mức độ lan rộng của bệnh. Do đó, đánh giá chính xác ống dẫn trứng là rất quan trọng vì chẩn đoán sai có thể dẫn đến phẫu thuật tái tạo ống dẫn trứng không cần thiết hoặc thụ tinh trong ống nghiệm. Hiện nay, có nhiều phương pháp để đánh giá tình trạng ống dẫn trứng như chụp buồng tử cung ống dẫn trứng cản quang (còn được gọi là HSG), siêu âm đánh giá ống dẫn trứng bằng chất tương phản (HyFoSy) và phẫu thuật nội soi.
Chụp cản quang buồng tử cung ống dẫn trứng cản quang (HSG)
HSG là phương pháp kinh điển nhất để khảo sát buồng tử cung và vòi trứng.
HSG được thực hiện bằng cách đưa chất cản quang vào buồng tử cung, thông thường khi vòi trứng thông chất cản quang sẽ thoát ra hai vòi trứng vào vùng chậu. Hình ảnh này sẽ được ghi nhận qua hình ảnh chụp Xquang.
Cách thực hiện HSG2
Cho đến nay, HSG vẫn được sử dụng rộng rãi như một phương tiện chẩn đoán đầu tay vì nhiều lý do như sau: bệnh nhân có thể không cần nhập viện, không gây mê. HSG cho thông tin hữu ích về tình trạng vòi trứng, các bất thường liên quan tới buồng tử cung như dính buồng tử cung, dị tật tử cung và có hiệu quả như một phương pháp điều trị khi sử dụng chất cản quang tan trong dầu3. Tính năng điều trị của HSG là có thể đẩy những mảnh mô vụn ra khỏi lòng ống dẫn trứng.
Nhược điểm thường được ghi nhận khi thực hiện HSG là gây đau. Tình trạng đau này chủ yếu gây ra do sự co thắt của ống dẫn trứng khi bơm thuốc cản quang và cách thực hiện thủ thuật. Chính nhược điểm co thắt ống dẫn trứng này dẫn đến có thể chẩn đoán nhầm các trường hợp tắc ống dẫn trứng đoạn gần. Ngoài ra, HSG không thể phát hiện các bất thường liên quan tới buồng trứng và cơ tử cung như nang lạc nội mạc tử cung, lạc tuyến trong cơ tử cung, là những bệnh lý có thể dẫn đến vô sinh.
HSG không thể thực hiện ở bệnh nhân có viêm vùng chậu và mang thai. Đặc biệt ở những bệnh nhân dị ứng với iod trong chất cản quang cũng cần thận trọng khi chỉ định HSG. Với những nhược điểm này, HSG đang dần được khuyến cáo cần thay thế bằng các phương pháp khác ít nguy cơ hơn.
Siêu âm đánh giá ống dẫn trứng bằng chất tương phản (HyFoSy)
Hiện nay có một kỹ thuật mới đánh giá tính thông của ống dẫn trứng chính xác và an toàn hơn HSG đó là siêu âm sử dụng chất tương phản, được gọi tắc là HyFoSy. Trong quá trình thực hiện, một lượng nhỏ chất tương phản dạng bọt có thành phần chính là cellulose và nước được truyền qua âm đạo, cổ tử cung vào tử cung. Chất tương phản cho phép bác sĩ hình dung ống dẫn trứng và đánh giá tính thông suốt của chúng. Hình ảnh siêu âm được sử dụng đồng thời để cung cấp hình ảnh thời gian thực của chất tương phản khi nó chảy qua lòng tử cung, ống dẫn trứng và vào vùng chậu.
Cách thực hiện HyFoSy4
Kỹ thuật HyFoSy khắc phục được các nhược điểm của HSG như bệnh nhân ít đau hơn HSG5, không tiếp xúc với tia xạ, thời gian khảo sát ngắn hơn, quá trình này thường mất khoảng 10-15 phút, không cần gây mê, thời gian nằm viện hoặc hồi phục ngắn, cho phép phụ nữ tiếp tục các hoạt động hàng ngày ngay sau khi kiểm tra. Hơn thế nữa, siêu âm buồng tử cung ống dẫn trứng có thể phát hiện những bất thường của tử cung như polyps, nhân xơ tử cung, hay các bất thường ở buồng trứng như nang lạc nội mạc, buồng trứng đa nang… Ngoài ra, phương pháp này còn thuận lợi cho các bệnh nhân dị ứng với iod, nhạy cảm đau và không thực hiện được HSG.
Một trường hợp siêu âm HyFoSy tại phòng khám Hiếm muộn Mẹ Và Bé
Dấu mũi tên: Bọt tăng âm chảy vào đoạn sừng tử cung trái. Mũi tên rỗng: Dòng chảy của bọt liên tục trong ống dẫn trứng trái và thoát ra ngoài vùng chậu tại đoạn loa vòi (dấu sao), thể hiện sự thông suốt của ống dẫn trứng bên trái.
Các nghiên cứu hiện nay cho thấy rằng HyFoSy có giá trị chẩn đoán tính trạng ống dẫn trứng chính xác và tương đồng với tiêu chuẩn vàng là phẫu thuật nội soi6. Một vài nghiên cứu quan sát chỉ ra HyFoSy làm tăng xác xuất có thai sau thủ thuật7, tỷ lệ có thai cao hơn đáng kể trong 30 ngày đầu sau HyFoSy (45%)8.
Phẫu thuật nội soi
Phương pháp này được xem là tiêu chuẩn vàng trong đánh giá buồng tử cung và ống dẫn trứng. Trong quá trình thực hiện, bệnh nhân được gây mê, bác sĩ phẫu thuật sẽ đánh giá hình thái của ống dẫn trứng và tính thông của ống dẫn trứng bằng cách bơm 20-50ml chất lỏng màu xanh vào lòng tử cung, nếu chất lỏng này chảy vào ống dẫn trứng và thoát ra ngoài vùng chậu chứng tỏ ống dẫn trứng thông.
Hình ảnh tử cung và ống dẫn trứng bình thường
A: Trên hình là hình ảnh nội soi vùng chậu cho thấy hình ảnh bình thường của tử cung và vòi trứng. B: Hình ảnh chất lỏng màu xanh thoát ra vùng chậu từ hai ống dẫn trứng.
Ưu điểm lớn nhất của phương pháp này là có thể kết hợp điều trị ngay tại thời điểm mổ. Bên cạnh đó, có thể khảo sát các bệnh lý liên quan đến hiếm muộn đi kèm như nhân xơ tử cung, lạc tuyến trong cơ tử cung, dị dạng tử cung…
Dù là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán tắc ống dẫn trứng, phẫu thuật nội soi không phải là phương pháp được ưu tiên chỉ định cho bệnh nhân vì phương pháp xâm lấn này có nhiều hạn chế như cần nhập viện, sử dụng thuốc gây mê, chi phí cao, thời gian điều trị đến hồi phục dài hơn các phương pháp đánh giá khác và nhiều tai biến liên quan việc phẫu thuật như chảy máu, chấn thương cơ quan sinh dục, nhiễm trùng. Phẫu thuật nội soi thường được chỉ định trong khảo sát sự thông ống dẫn trứng khi có bệnh lý đi kèm, ít khi là bước khảo sát đơn thuần trong khám và chẩn đoán bệnh nhân hiếm muộn.
Tóm lại:
Đánh giá tính thông của ống dẫn trứng là một bước quan trọng trong điều trị vô sinh. Phụ thuộc vào vị trí và nguyên nhân tắc nghẽn, bác sĩ sẽ có những can thiệp phù hợp. Hiện nay có ba phương pháp đánh giá sự thông thương của ống dẫn trứng, mỗi phương pháp đều có những ưu, nhược điểm và phù hợp với từng đối tượng bệnh nhân khác nhau.