Tinh dịch đồ là một trong những khảo sát cơ bản khả năng sinh sản và chức tăng tình dục ở nam giới trưởng thành. Xét nghiệm này cho biết những thông tin quan trọng về chức năng tinh hoàn, tính toàn vẹn của đường sinh dục cũng như khả năng chế tiết của các tuyến sinh dục1. Tuy nhiên xét nghiệm này không thể tuỳ tiện diễn giải kết quả mà phải được đánh giá bởi bác sĩ nam học hay bác sĩ chuyên khoa hiếm muộn. Phân tích kết quả tinh dịch đồ trong bối cảnh cụ thể ở từng nam giới đòi hỏi kinh nghiệm và kiến thức của bác sĩ hiếm muộn2.
- Những thông tin cơ bản mà tinh dịch đồ mang lại
Các khảo sát cơ bản của tinh dịch đồ bao gồm những thông số đại thể và vi thể. Các thông số đại thể bao gồm thể tích, độ pH, thời gian hoá lỏng, độ nhớt, màu sắc, thời gian lưu trữ của mẫu tinh dịch.
Hình: Phân tích tinh dịch đồ về đại thể và vi thể
Về mức độ vi thể, phân tích mẫu tinh dịch sẽ trả lời thông tin về mật độ tinh trùng, hình thái tinh trùng, độ di động, tế bào bất thường nếu có hiện diện.
Bên cạnh các thông số cơ bản ở trên, các xét nghiệm mở rộng như bạch cầu trong tinh dịch, kháng thể kháng tinh trùng, phân mảnh DNA tinh trùng có thể được chỉ định ở những tình huống cụ thể như sẩy thai liên tiếp hay nghi ngờ có viêm nhiễm đường sinh dục.
- Những yêu cầu về kỹ thuật của khảo sát tinh dịch đồ
Giống như những xét nghiệm khác, khi thực hiện tinh dịch đồ cũng cần thoả mãn những điều kiện nhất định. Kỹ thuật lấy, bảo quản và xử lý mẫu tinh dịch cũng ảnh hưởng đến kết quả và ý nghĩa của tinh dịch đồ3. Bệnh nhân cần được kiêng xuất tinh từ 2 đến 7 ngày và mẫu tinh dịch cần được phân tích trong 1 giờ đầu sau lấy mẫu3.
- Những đặc điểm của kết quả tinh dịch đồ
Mặc dù là một khảo sát đơn giản, được nhiều trung tâm y tế thực hiện với nhiều mục đích khác nhau, kết quả tinh dịch đồ lại dao động ở những lần khảo sát khác nhau2. Tuy có ý nghĩa quan trọng, kết quả bất thường tinh dịch đồ chỉ có giá trị gợi ý suy giảm khả năng sinh sản ở nam giới chứ không thể chẩn đoán vô sinh ngoại trừ không tìm thấy tinh trùng (Azoospermia). Xét nghiệm này có tính dao động lớn và không ổn định vì vậy đứng trước một kết quả bất thường tinh dịch đồ cần cho bệnh nhân thực hiện lại sau khoảng ít nhất 4 tuần. Đặc biệt với bệnh nhân Azoospermia, việc lặp lại đánh giá tinh dịch đồ là bắt buộc4.
- Kết quả tinh dịch đồ bình thường
Từ năm 1980 tổ chức y tế thế giới – WHO đã đề ra các giá trị ngưỡng được coi là bình thường khi đánh giá kết quả tinh dịch đồ. Theo thời gian, giá trị bình thường của từng thông số tinh dịch đồ có xu hướng được điều chỉnh giảm dần. Để bám sát thực tế về chiều hướng thay đổi của tinh dịch đồ trong cộng đồng, đã có 6 phiên bản hướng dẫn khác nhau và phiên bản cập nhật nhất là phiên bản thứ 6 năm 20215.
Bảng: Giá trị các thông số cơ bản trong tinh dịch đồ
| Thông số cơ bản | Ngưỡng bình thường tối thiểu | Khoảng tham chiếu |
| Thể tích tinh dịch | 1.4 ml | 1.3 – 1.5 |
| Tổng số tinh trùng | 39.106 | 35 – 40 |
| Mật độ tinh trùng | 16.106/ml | 15 – 18 |
| Tổng số di động | ³42 % | 40 – 43 |
| Di động tiến tới | ³30 % | 29 – 31 |
| Di động không tiến tới | 1 % | |
| Không di động | 20% | |
| Tinh trùng sống | ³54 % | 50 – 56 |
| Tinh trùng hình thái bình thường | 4% | 3.9 – 4 |
Xét nghiệm này có tính dao động lớn và không ổn định vì vậy đứng trước một kết quả bất thường tinh dịch đồ, việc đầu tiên là cần cho bệnh nhân thực hiện lại sau khi loại bỏ các yếu tố kỹ thuật có thể làm ảnh hưởng lên các chỉ số này5.
- Cần làm gì khi tiếp cận một kết quả tinh dịch đồ bất thường
Tinh dịch đồ bất thường không thể lý giải được tình trạng sức khoẻ sinh sản của nam giới. Khai thác đầy đủ thông tin về bệnh sử, tiền căn, khám lâm sàng có thể gợi ý và lý giải các kết quả bất thường của tinh dịch đồ.
Với bệnh sử, cần xác định người bệnh có thoả tiêu chí hiếm muộn về mặt thời gian (12 tháng hay 6 tháng nếu vợ trên 35 tuổi) và đặc điểm giao hợp với tần suất đều đặn không sử dụng biện pháp ngăn chặn.5 Thông tin về tiền căn sinh sản trước đây, thói quen hoạt động tình dục, đặc điểm phát triển, dậy thì, tiền căn bệnh lý và phẫu thuật cũng cần được khai thác kỹ. Yếu tố gia đình, thuốc đang dùng và phơi nhiễm nghề nghiệp là những khía cạnh không được bỏ sót.
Sau khi hỏi bệnh sử và tiền căn, thăm khám lâm sàng là một bước quan trọng tiếp theo không thể bỏ qua. Ngoài việc định hướng nguyên nhân của hiếm muộn, các dấu hiệu lâm sàng còn gợi ý những vấn đề sức khỏe liên quan đến hiếm muộn. Thăm khám toàn thân giúp đánh giá tổng thể sức khoẻ người bệnh, các đặc tính sinh dục thứ phát và có thể gợi ý các rối loạn di truyền như hội chứng Klinefelter (47,XXY). Khám cơ quan sinh dục gồm bìu, tinh hoàn, dương vật, ống dẫn tinh cũng có thể phát hiện các bất thường giải phẫu, bệnh lý giãn tĩnh mạch tinh, teo tinh hoàn,…4
Các xét nghiệm về nội tiết và di truyền giúp đánh giá nguyên nhân, mức độ bất thường cũng như dự đoán khả năng điều trị thành công cho người bệnh. Bên cạnh đó, nhiều bệnh lý toàn thân của nam giới cũng được phát hiện nhờ vào kết quả tinh dịch đồ.
Hình: Phối hợp nhiều thông tin lâm sàng và xét nghiệm mang lại cái nhìn toàn diện hơn về người bệnh
Như đã đề cập, bởi tính dao động lớn của xét nghiệm này việc lặp lại tinh dịch đồ là bắt buộc trước khi có chẩn đoán cho người bệnh. Hơn nữa cần phải lưu ý rằng cặp vợ chồng hiếm muộn cần được đánh giá song song bởi khoảng 1/3 các trường hợp hiếm muộn có nguyên nhân từ cả hai phía.2 Mặt khác một kết quả tinh dịch đồ với những chỉ số trên ngưỡng tối thiểu không đảm bảo khả năng sinh sản bình thường tuyệt đối và nhiều trường hợp nam giới có bất thường tinh dịch đồ vẫn có thể có con tự nhiên. Vì vậy cần đánh giá từng kết quả qua bối cảnh từng người bệnh cụ thể sau khi đã có đủ các thông tin lâm sàng và xét nghiệm khác.
Kết luận
Tinh dịch đồ là khảo sát thường quy, cung cấp nhiều thông tin hữu ích cho cặp đôi hiếm muộn. Tuy nhiên phải đảm bảo một số yêu cầu về kỹ thuật, lặp lại xét nghiệm khi có bất thường, phối hợp nhiều thông tin từ lâm sàng và các cận lâm sàng hỗ trợ để cùng với tinh dịch đồ đưa ra được chẩn đoán, hướng điều trị và tiên lượng cho người bệnh.