Bác sĩ Thân Trọng Thạch – Bác sĩ Dương Thị Ngọc Châu
Sinh non là một trong những biến chứng thường gặp và có thể gây nguy hiểm cho trẻ non tháng với những nguy cơ tử vong và bệnh tật lâu dài. Một trong những nguy cơ thường gặp cho trẻ sinh non là nguy cơ bại não cũng như những tổn thương khác trên hệ thần kinh của trẻ. May thay, magnesium sulfate sử dụng trên những thai phụ có nguy cơ cao sinh non có khả năng giúp bảo vệ não cho thai. Vậy khi nào thì cần dùng magnesium sulfate để bảo vệ não thai nhi và dùng như thế nào?
NGUY CƠ BẠI NÃO Ở NHỮNG ĐỨA TRẺ NON THÁNG
Một trong những vấn đề cần quan tâm ở những trẻ non tháng đó chính sự tổn thương hệ thần kinh của thai. Trong đó, bại não là dạng tổn thương thần kinh liên quan đến sinh non thường gặp nhất. Đây là một nhóm các rối loạn ảnh hưởng đến khả năng di chuyển và duy trì thăng bằng cũng như tư thế của một người, liên quan đến những bệnh tật lâu dài của trẻ sơ sinh.
Bộ não của những trẻ sơ sinh non tháng khá nhạy cảm, đặc biệt với những tác động sớm từ bên ngoài như tình trạng thiếu oxy do suy hô hấp, thiếu máu não hoặc những tình trạng viêm, nhiễm trùng. Đặc biệt vùng quanh não thất là vùng dễ chịu những tổn thương này nhất. Chính những tổn thương ở vùng này đã gây ra tình trạng bại não.
Với những trẻ càng sinh khi tuổi thai càng nhỏ thì nguy cơ bại não càng cao. Ngược lại, theo sự tăng dần của tuổi thai, nguy cơ bại não cũng giảm dần (Hình 2).
TÁC DỤNG MAGNESIUM SULFATE TRONG BẢO VỆ NÃO THAI
Magnesium sulfate (MgSO4) sử dụng trên những thai kì sinh non có tác dụng bảo vệ não thai nhờ vào khả năng:
- Ngăn chặn quá trình chết theo chương trình (apoptosis) của các tế bào thần kinh
- Ngăn chặn việc phóng thích các chất gây viêm và cytokine
- Giảm nguy cơ xuất huyết nội sọ
- Giảm viêm ở tế bào thần kinh và tăng ngưỡng co giật
- Kích thích tăng sinh và trưởng thành của tế bào thần kinh nhờ vào tăng tiết các chất nuôi dưỡng thần kinh
- Kích thích nhữnhg đáp ứng tại chỗ thông qua việc làm giãn mạch
Thực tế, khi khảo sát qua các nghiên cứu, người ta cũng nhận thấy rằng, việc sử dụng MgSO4 làm giảm đáng kể nguy cơ trẻ mắc chứng bại não so với không sử dụng (Hình 2).
CHỈ ĐỊNH DÙNG MAGNESIUM SULFATE ĐỂ BẢO VỆ NÃO TRẺ NON THÁNG
Khi những thai phụ có nguy cơ sinh non trong vòng 24 giờ (sinh non tự phát hoặc theo chỉ định y khoa), MgSO4 có thể được sử dụng ở những tuổi thai từ 24 tuần đến 32 tuần (Hiệp hội Sản phụ khoa Mĩ – ACOG năm 2016) hoặc đến 34 tuần (Viện Sức khoẻ và Chăm sóc – NICE năm 2022, Liên đoàn Sản phụ khoa – FIGO năm 2021). Tại Việt Nam, MgSO4 sẽ được dùng cho những thai kì dưới 32 tuần.
Nếu những thai phụ có kế hoạch sinh mổ hoặc vào chuyển dạ sinh non thực sự, MgSO4 nên được truyền trước đó ít nhất 4 giờ. Nếu sau 24 giờ, thai phụ chưa sanh thì MgSO4 vì mục đích bảo vệ não thai sẽ được ngưng. Việc sử dụng lặp lại MgSO4 để bảo vệ não thai chưa cho thấy làm tăng hiệu quả.
Liều dùng MgSO4 được khuyến cáo là 4 gram liều tấn công trong 20-30 phút và duy trì 1 gram/1 giờ cho đến lúc sanh hoặc đủ 24 giờ.
MAGNESIUM SULFATE CÓ GÂY ẢNH HƯỞNG GÌ CHO THAI KHÔNG?
Theo phân loại của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược của Mĩ (Food and Drug Administration – FDA), MgSO4 được xếp loại D nếu dùng dài hạn. Điều này có nghĩa MgSO4 không phải là không gây hại cho thai. Người ta nhận thấy nếu MgSO4 dùng trên 5 ngày có thể dẫn đến những kết cục xấu như tử vong thai, xuất huyết não, bại não, hạ calci máu ở thai hay giảm mật độ xương và gãy xương.
Tuy nhiên, liều dùng trong bảo vệ não thai lại thấp hơn rất nhiều và chúng ta chỉ sử dụng ngắn hạn (trong vòng 24 giờ). Do đó, FDA vẫn xếp loại MgSO4 dùng ngắn hạn để bảo vệ não thai là loại B – không có những gây hại lên thai.
MAGNESIUM SULFATE VÀ NHỮNG TÁC DỤNG PHỤ QUA CƠ THỂ NGƯỜI MẸ?
Khi thai phụ được sử dụng MgSO4 để bảo vệ não thai, bản thân thai phụ sẽ có những tác dụng phụ như đỏ bừng mặt, đổ mồ hôi và cảm thấy nóng do tác dụng giãn mạch ngoại vi của loại thuốc này khi sử dụng đường truyền tĩnh mạch. Một số tác dụng phụ khác có thể có như buồn nôn, nôn, đau đầu, hồi hộp hoặc hiếm hơn có thể gây phù phổi. Nếu sử dụng quá liều, thai phụ có thể mất phản xạ gân xương, ảnh hưởng tim mạch và thần kinh và nặng nhất là ức chế hô hấp và tử vong. Chính vì những rủi ro có thể có khi sử dụng thuốc, MgSO4 là loại thuốc chỉ được sử dụng tại bệnh viện, dưới sự theo dõi của nhân viên y tế.
Vì vậy, khi được chỉ định sử dụng loại thuốc này, các thai phụ sẽ được theo dõi mạch, huyết áp, nhịp thở và phản xạ gân xương mỗi 4 giờ để tránh việc dùng quá liều MgSO4. Do đây là thuốc thải qua thận, nên nếu phát hiện thai phụ bị thiểu niệu (tiểu ít) sẽ làm tăng nguy cơ tích luỹ Mg2+ dễ dẫn đến quá liều, cũng có thể gây những tác dụng phụ trên. Cho nên, thai phụ cũng cần theo dõi lượng nước tiểu của bản thân trong quá trình sử dụng loại thuốc này để kịp thời phát hiện và thông báo cho nhân viên y tế để có hướng xử trí kịp thời.
TÓM LẠI
Magnesium sulfate là một loại thuốc có hiệu quả trong vấn đề bảo vệ não những thai nhi non tháng, đặc biệt dưới 32 tuần. Tuy nhiên, do những tác dụng phụ của MgSO4, nên loại thuốc này cần được thực hiện dưới giám sát của nhân viên y tế tại bệnh viện. Do đó, các thai phụ cần tuân thủ lịch khám thai đúng hẹn để có thể phát hiện kịp thời những trường hợp có nguy cơ cao sinh non và có những hướng điều trị và dự phòng thích hợp nhé!
