BS. Thân Trọng Thạch – BS. Lê Thái Thanh Khuê
Kích thích buồng trứng là công đoạn không thể thiếu trong quy trình của các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. Kích thích buồng trứng can thiệp vào cơ chế sinh lý phát triển đơn noãn ở những phụ nữ có chu kỳ phóng noãn bình thường.
Tại sao phải kích thích buồng trứng?
Bình thường mỗi chu kỳ kinh nguyệt sẽ có vài chục đến vài trăm nang noãn đi vào tiến trình chiêu mộ, cạnh tranh và phát triển. Tuy nhiên, cuối cùng chỉ có duy nhất một nang noãn phát triển vượt trội, trưởng thành và phóng noãn do lượng nội tiết tố trong cơ thể chỉ đủ cho 1 nang noãn phát triển. Các nang còn lại sẽ bị thoái hoá. Noãn trưởng thành được phóng thích vào vòi trứng.
Hình 1 Chu kỳ kinh nguyệt sinh lý (Nguồn)
Sau khi giao hợp, tinh trùng sẽ được phóng thích vào âm đạo, di chuyển lên cổ tử cung, tử cung, vào vòi trứng, gặp noãn, thụ tinh với noãn và tạo thành phôi. Trong mỗi chu kỳ kinh nguyệt, khả năng một phôi làm tổ và phát triển tiếp tục chỉ khoảng 5% đến 20%, tuỳ theo độ tuổi của người phụ nữ. Vì vậy, kích thích buồng trứng làm số lượng noãn thu được, là tiền đề để cho các quá trình trưởng thành noãn, thụ tinh noãn ngoài cơ thể, cấy phôi, chọn lựa phôi chuyển vào buồng tử cung và làm tổ của phôi được hiệu quả hơn. Thuốc nội tiết tố được sử dụng nhằm làm tăng lượng nội tiết tố trong cơ thể, giúp kích thích nhiều nang noãn phát triển hơn, tăng cơ hội cho noãn và tinh trùng gặp nhau để thụ tinh, từ đó tăng khả năng thành công.
Hình 2 Buồng trứng trong chu kỳ sinh lý bình thường và trong kích thích buồng trứng (Nguồn)
Các loại thuốc thường dùng trong kích thích buồng trứng là gì?
- Nhóm thuốc kích thích nang noãn phát triển: bổ sung nội tiết FSH và LH (gonadotropins) nhằm giúp phát triển nhiều nang noãn. Tùy theo đặc điểm từng bệnh nhân mà bác sĩ lựa chọn thành phần và liều thuốc tương ứng.
- Nhóm thuốc ức chế phóng noãn (GnRH agonist (Decapeptyl, Procrin và Synarel); GnRH antagonist (Cetrotide và Orgalutran); Progestin): Nhằm kiểm soát quá trình kích thích buồng trứng không để hiện tượng phóng noãn xảy ra sớm khi nang noãn chưa đạt kích thước chuẩn. Nhóm thuốc này thường được sử dụng khi làm thụ tinh trong ống nghiệm.
- Nhóm thuốc gây trưởng thành và phóng noãn (GnRH agonist, hCG) : Có tác dụng gây trưởng thành và phóng noãn, được sử dụng khi nang noãn đã đạt kích thước chuẩn.
Hình 3 Estradiol là một xét nghiệm theo dõi sự phát triển của nang noãn (Nguồn)
Cách sử dụng thuốc trong kích thích buồng trứng
Đa số các loại thuốc trong kích thích buồng trứng sử dụng khá đơn giản, tuy nhiên do việc đóng gói và cách sử dụng không phổ biến nên trước khi sử dụng bạn phải được hướng dẫn bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm chuyên môn. Có nhiều cách đưa thuốc vào cơ thể nhưng các thuốc trong kích thích buồng trứng thường được dùng qua 2 đường: tiêm dưới da (thường tiêm quanh rốn, cách rốn 3-5 cm), tiêm bắp (tiêm mông hoặc tiêm mặt trong đùi). Người bệnh nên tiêm thuốc đúng buổi (hoặc sáng, hoặc chiều), thời gian tiêm thuốc có thể dao động sớm hơn hoặc trễ hơn trong vòng 2 tiếng so với mũi tiêm của ngày hôm trước.
Đối với những bệnh nhân làm thụ tinh trong ống nghiệm với mũi tiêm thuốc cuối cùng để gây trưởng thành noãn, bạn cần tiêm thuốc đúng giờ theo toa hoặc có thể chênh lệch trong vòng 30 phút. Trong trường hợp người bệnh tự tiêm thuốc nhưng chênh lệch nhiều giờ so với giờ yêu cầu, người bệnh cần phải thông báo với nhân viên y tế để có hướng xử trí kịp thời.
Cách bảo quản thuốc kích thích buồng trứng như thế nào?
Người bệnh nên bảo quản thuốc theo tờ hướng dẫn sử dụng hoặc theo hướng dẫn của nhà thuốc. Với những thuốc cần giữ lạnh nên chú ý bảo quản đúng cách (nhiệt độ tối ưu 2-8 độ C, có thể giữ trong ngăn mát tủ lạnh) để đảm bảo hiệu quả tối đa của thuốc. Chú ý không để thuốc vào ngăn đông. Nhiệt độ chấp nhận được để sử dụng trong thời gian ngắn: 2-25 độ C.
Sau tiêm thuốc kích thích buồng trứng cần lưu ý điều gì?
Trong quá trình tiêm thuốc kích thích buồng trứng, bạn có thể gặp một số triệu chứng sau:
- Nổi mẩn, ngứa nơi vị trí tiêm: báo ngay cho nhân viên y tế để xác định có bị dị ứng thuốc hay không.
- Căng ngực, triệu chứng tiền kinh nguyệt: do nồng độ nội tiết tố Estradiol tăng lên trong cơ thể. Tình trạng này sẽ từ từ biến mất khi kết thúc quá trình điều trị.
- Tăng tiết dịch âm đạo: cũng do tác dụng của estradiol tăng cao trong cơ thể. Dịch tiết thường là dịch nhầy, trong, dai, không mùi, không gây ngứa. Chỉ cần giữ vệ sinh sạch sẽ, khô thoáng để tránh nguy cơ viêm âm đạo. Nếu dịch âm đạo có màu xanh, vàng, gây ngứa hoặc có mùi hôi, người bệnh cần đi khám ngay.
- Cảm thấy bụng to hơn so với bình thường: điều này thường gặp do hai buồng trứng có nhiều nang noãn phát triển. Để giảm nguy cơ quá kích buồng trứng, bạn nên uống nhiều nước (2-3 lít/ngày), ăn thức ăn giàu đạm, vận động nhẹ nhàng.
- Trong quá trình điều trị, người vẫn có thể sinh hoạt đi làm bình thường, chỉ cần tránh vận động mạnh. Bạn vẫn có thể quan hệ bình thường.
Hình 4 Các dấu hiệu có thể gặp khi sử dụng thuốc kích thích buồng trứng (Nguồn)
Cần lưu ý gì khi thực hiện kích thích buồng trứng?
Việc sử dụng thuốc nội tiết để kích thích buồng trứng phải phù hợp chỉ định (để bơm tinh trùng hay để thụ tinh trong ống nghiệm) và được theo dõi sát bởi bác sỹ chuyên môn có kinh nghiệm, nhằm đảm bảo thu được số lượng noãn phù hợp đồng thời không để xảy ra các tai biến, biến chứng khi dùng thuốc, đặc biệt là hội chứng quá kích buồng trứng và đa thai.
Bên cạnh mặt tích cực của kích thích buồng trứng là giúp gia tăng số lượng noãn thu được, các tác động khác của kích thích buồng trứng lên chất lượng noãn, phôi, nội mạc tử cung là vấn đề cần phải xem xét. Kích thích buồng trứng làm cho môi trường nội tiết trở nên không sinh lí, do đó, gây tác động không tốt cho sự tiếp nhận của nội mạc tử cung. Ngoài ra, xu hướng hiện tại của các trung tâm hỗ trợ sinh sản là tối ưu hóa kết quả điều trị hơn là tối đa hóa số lượng noãn, phôi thu được.